#1114 - Somnambule

Anke Feuchtenberger nie jest wymieniana jednym tchem obok takich tuzów europejskiego komiksu, jak Moebius, Bilal czy Andreas. I przypuszczam, że nigdy nie będzie, bo operuje zupełnie w innych rejestrach estetycznych, aby w najbliższym czasie dorobić się miana „klasyka”. Przynajmniej komiksowego. Twórczość niemieckiej artystki dla przeciętnego pożeracza kadrów i dymków wydaje niezjadliwa, trudna, a nawet nieciekawa. Z drugiej zaś strony obawiam się również, że dla krytyków sztuki może okazać się zbyt dosłowna, za mało wyrafinowana, po prostu – zbyt komiksowa, także w tym najbardziej pejoratywnym tego słowa znaczeniu.

Jakby tego było mało, wydaje mi się, że do lektury albumu „Somnambule” balansującego pomiędzy uproszczoną estetyką komiksową, a nowoczesnymi doświadczeniami sztuk wizualnych najlepiej pasują literackie wytrychy.

W „Somnambulach” Feuchtenberger chce uchwycić to, co każdego ranka umyka nam tuż po przebudzeniu. Niekiedy, próbując przypomnieć sobie to, co śniliśmy nocą próbujemy poukładać w jakąś sensowna całość poszczególne wyśnione obrazy. Niemiecka artysta unika zamykania swoich treści sennych w sensy, posługując się dobrze zesznurowaną konwencją opowieści onirycznych. Właściwie nie operuje samą formułą „opowieści” rozumianej, jako ciąg pewnych wydarzeń połączonych ze sobą w ciąg przyczynowo-skutkowy. Więcej – chce uniknąć artystycznej przeróbki treści swoich marzeń sennych, chcąc oddać je w ich najpierwotniejszym kształcie. Wyśnione obrazy lub ich sekwencje zamyka na wskroś komiksowych pracach. Znaczenia snów przybierają formę graficznych zagadek, rebusów, jak w swojej recenzji określił je Damian Kaja świadomie lub też nie nawiązując do Krzysztofa Teodora Toeplitza, pioniera naukowych badań nad komiksem. KTT za Bernardem Touissaintem, wskazuje na właśnie rebusowy układ porządku ikonicznego i lingwistycznego, będący istotą (w pewnym sensie, oczywiście) komiksu. W praktyce Feuchtenberger "czyta" się trochę jak poezję.

W "Somnambulach" Autorski akt twórczy przypomina nieco lunatykowanie, na które zresztą Feuchtenberger cierpiała do 25 roku życia. Jest nieświadomy, wyrwany z karbów logiki poranku, nie podlegający zimnej racjonalizacji. Powtarzający się w kolejnych fantasmagoriach motyw oddzielania głowy od reszty ciała można interpretować, jako wyłączenie rozumu (a także konstytuującego go w pewien sposób języka) i pozwolenia na dojście do głosu temu, co poza nim. To sięgnięcie do tego, co instynktowne, popędowe, pierwotne, a momentami – także zwierzęce. Rysując i pisząc Feuchtenberger jakby śni raz jeszcze ten sam sen, tylko na jawie, odtwarzając nie tylko jego treść, ale również mechanizm formowania się marzenia sennego. Jak sama przyznaje, jej prace powstają intuicyjnie. Nie przygotowuje scenariuszy, zdaje się całkowicie na improwizację, daje się prowadzić swojej nieświadomości. Myślę, że skojarzenia z automatycznym pisaniem będą tu jak najbardziej na miejscu. Tym samym „Somnambule”, obok tego, że jest próbą oddania skrajnie subiektywnych wrażeń i stanów samej autorki, staje się również tekstem eksperymentującym na samym procesie twórczym. Artystkę nie zadowala czczy autotelizm.  Chce przekroczyć granicę dzieląca „pisanie o tworzeniu”, a samo „tworzenie”. Owa ucieczka do snów również ma być sposobem na przeżywanie elementarnej siły literackiej (w komiksie!), ale bardzo specyficznie pojmowanej… 

W „Somnambulach” Anke Feuchtenberger bardzo mocno podkreśla swoją kobiecość. W kategoriach feministycznych owe urwanie głowy to również wyłączenie pierwiastka jednoznacznie męskiego (rozumu) podkreślenie cielesności, która jest domeną kobiet. Przestrzeń senna nasycona jest typową dla płci pięknej seksualnością. Nie tak dosłowna, aby uchodzić za pornografię, nie tak tabuizowaną, jak jej męski odpowiednik, ale wciąż dosłowną, nieokiełznaną, dziką. Zdolną tak tworzyć, jak i niszczyć. Symbolika nocy, księżyca, brak silnego rozdziału pomiędzy ciałem, a umysłem – można by jeszcze długo wymieniać.

Co jednak wydaje mi się najważniejsze – Feuchtenberger, jak podkreśla w wywiadzie pomieszczonym na końcu albumu, wzbrania się przed jakąkolwiek interpretacją. Nie chce, aby jej tekst, a więc po części i ona sama, została zawłaszczona przez dyskurs, który należy do domeny męskiego logosu. Każda próba uchwycenia sensu może to gest symbolicznej przemocy. To zamach na autonomiczność i spójność „Somnambuli”. Żeby posłużyć się tutaj barthes`owską terminologią – tekst Feuchtenberger ma pozostać niezbadaną galaktyką signifiants. Podziwianą, ale nie odbieraną za pomocą uczonych metodologii, opartych na rozumie, roszczących sobie prawa do odczytywania sensu. Psychoanalitycy roztrząsający klasyczne jungowskie czy freudowskie symbole zwyczajnie strywializują „Somnambule” do kilku banalnych klisz, zatracając cały urok pierwotnego tekstu.

I to chyba jest największy problem z tym utworem. Nie można odbierać go za pomocą „szkiełka i oka”, konieczna jest perspektywa „serca”. Trzeba dać się porwać hipnotycznemu rytmowi narracji. Nie myśleć, nie analizować, nie próbować rozumieć, tylko oddać się we władanie swojej nieświadomości. I zachwycać się. Nie dostrzegać momentami silnie skonwencjonalizowanych symboli, tylko dać się wciągnąć. Z pewnością nie każdego przekona takie podejście. Mnie bardzo trudno było się przestawić, tym bardziej, że nie miałem okazji zapoznać się ze zbiorem filmów animowanych, które powstały na podstawie „Somnambuli”. Czy Wam się to uda?